Unicode , Zawgyi And Me

အခုကေတာ့ Blog ကို ဇော်ဂျီကနေ Unicode ကို ပြောင်းလိုက်ပြီ။ Converter ကတော့ ကိုယ့်ဘာသာကိုယ် PHP နဲ့ ရေးလိုက်တာပဲ။ ကိုယ့်ဘာသာကိုယ် ရေးထားတာဖြစ်လို့ 100% တော့ မမှန်ဘူးဖြစ်နေတယ်။ ကိစ္စမရှိ။ စာဖတ်သူတွေ ဖြည့်ပြီး နားလည်ပေးမယ်လို့ ထင်ပါတယ်။ Unicode 5.2 stable ဖြစ်သွားပြီလို့ ဆိုတာကြောင့် Unicode ကို ပြောင်းဖို့ ဆုံးဖြတ်လိုက်တာပါ။

Unicode နှင့် ကျွန်တော်

Unicode ကို ဘယ်တုန်းက စသိသလဲဆိုတော့ မြန်မာ 1 ကတည်းက စသိတယ်ဆိုရမယ်။ အဲတုန်းက ကြားဖူးတာပဲရှိတာ။ Unicode ဆိုတာ ဘာမှန်းမသိ။ နောက်တော့ မြန်မာ 2 ပေါ်လာတာတော့ ကျွန်တော် စသုံးတယ်။ အဲတုန်းက ဇော်ဂျီ ပေါ်ပြီလား မပေါ်သေးဘူးလားမသိဘူး။ သုံးရတာ လုံးဝ အဆင်မပြေ။ ရိုက်ရတာလည်း အဆင်မပြေ။ အချို့ စာလုံးတွေ ရိုက်လို့မရ။ ဒါကြောင့် မြန်မာစာ ရိုက်ဖို့ ဝင်း ကိုပဲ သုံးတော့တယ်။ နောက်တော့ Planet မှာ ဇော်ဂျီ ပြောင်းသုံးပြီဆိုတာနဲ့ font ကို download ချ။ keyboard ကို download ချပြီး သုံးကြည့်တယ်။ ၂၀၀၅ ခုနှစ် နှစ်ကုန်လောက် တုန်းက ထင်တယ်။ အဲတုန်းက forum မှာ တော်တော် အချိန်ကုန်ခဲ့တာ။ ဝင်း နဲ့ အစက ရိုက်နေတာကနေ မြန်မာ English ၂ မျိုး ရိုက်လို့ရတယ်။ ကိုယ် ရိုက်ချင်တဲ့ စာ တော်တော်များများ အေးအေးဆေးဆေး လွယ်လွယ်ကူကူ ရိုက်လို့ရတယ်။ မြန်မာ ၂ ကို ကျွန်တော်အဲတုန်းက နည်းနည်း သုံးသေးတယ်။ ကိုယ့်ဘာသာကိုယ် စာရေးဖို့အတွက် ဟိုစမ်းဒီစမ်း ထင်တယ်။ ၂၀၀၆ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလမှာ ကျွန်တော် blog ကို စရေးဖြစ်တာ။ အဲဒီ မတိုင်ခင်က မိုင်မြန်မာလည်း ထွက်ပြီထင်တယ်။ unicode 4.0 ကို အခြေခံထားတာ။ ဇော်ဂျီကတော့ unicode 4.0 နဲ့တော့ တူပေမယ့် လိုနေတာတွေ အကုန်အဆင်ပြေအောင် ထပ်ဖြည့်ထားတာပေါ့။ ဘယ်သူကမှလည်း သုံးပါ ဆိုပြီး အတင်းအကျပ် မခိုင်းပါဘူး။ အဲတုန်းကတော့ Unicode သွင်းပြီး rendering အတွက် တော်တော်လေးကို ခက်ခဲတာ။ တော်တော်လေးဆိုတာ ကျွန်တော် ပြောတဲ့ တော်တော်လေးက ခက်တယ်။ XP မှာ unicode ထည့်ဖို့ သာမာန် End User အနေနဲ့ မလွယ်ပါဘူး။ နောက်ပြီး unicode သွင်းဖို့အတွက် XP windows အခွေလိုတဲ့ အတွက် End User တွေအတွက် မလွယ်လှပါ။ End User တော်တော်များများမှာ Windows ခွေ ကိုယ်ပိုင် မရှိသလို သူတို့အတွက်လည်း လိုတဲ့ အရာလို့ မမြင်ဘူးလေ။

အဲတုန်းက ကျွန်တော် သုံးနေတာက မြန်မာ ၂ ၊ မိုင် မြန်မာ ၊ ဇော်ဂျီ သုံးမျိုး စလုံး စမ်းနေတာပဲ။ မြန်မာ ၃ လည်း ပေါ်လာရော အရှေ့က ရိုက်ထားတာတွေ သုံးမရတော့တာ ၊ နောက်ပြီး keyboard က ပြောင်းသေးတယ်။ stable ဖြစ်ပြီလို့လည်း အခုအချိန်လို အာမ ကောင်းကောင်း မခံနိုင်သေးဘူးထင်တယ်။ ဒါနဲ့ စိတ်ညစ်ပြီး unicode ကို မသုံးဖြစ်ပဲ ဇော်ဂျီပဲ သုံးတော့တယ်။ blog ကိုလည်း အဓိက ဇော်ဂျီနဲ့ ပဲ ရေးတာကနေ နောက်ပိုင်း ဇော်ဂျီပဲ သုံးဖြစ်တယ်။ ဇော်ဂျီကို သုံးပြီး ၄ နှစ်တာ ကာလမှာ ကျွန်တော် blog post ပေါင်း ၁၀၂၂ ခု ရေးခဲ့တယ်။ ဒါက ကျွန်တော့် blog မှာပဲ။ အခြား forum တွေ blog တွေမှာ ရေးခဲ့တာ မပါသေးဘူး။ unicode အခုအချိန်လို stable ဖြစ်အောင် စောင့်နေရင်တော့ ကျွန်တော် blog ရေးဖို့ဆိုတာ တော်တော်ခက်ခဲလိမ့်မယ်။ နောက်ပြီး မြန်မာတွေ online မှာ အခုလိုမျိုး မြန်မာ ဘာသာနဲ့ စာတွေ တွေ့ရဖို့ တော်တော်လေးကို ခက်လိမ့်မယ်။ Unicode 5.2က ဇော်ဂျီ ပေါ်ပြီးမှ ပေါ်လာတာပဲလို့ ဆိုရမယ်။ Unicode 5.1 မှာတုန်းကတော့ stable ဖြစ်ပြီ။ သို့ပေမယ့် တကွက်လေးပဲ ရွှေ့ဖို့ကျန်တော့တယ်လို့ ပြောတယ်။ ဒါကြောင့် 5.2 ကို ပြီးအောင် စောင့်လိုက်တာလဲ ပါတယ်။

Unicode နဲ့ ဇော်ဂျီ

Unicode က နိုင်ငံတကာနဲ့ လုပ်တာ ဖြစ်တဲ့အတွက်ကြောင့် တစ်ခုခု ပြင်ရင် အရမ်းကြာတယ်။ အနည်းဆုံး ၁ နှစ်ကျော်ကျော်လောက်တော့ စောင့်ရတယ်ထင်တယ်။ နောက်ပြီး မြန်မာ ၃ ထွက်ကာစနဲ့ အခု မြန်မာ ၃ နဲ့တောင် မတူတော့ပါဘူး။ တနည်းပြောရင် အချိန်တွေ အများကြီး ကုန်တယ်။ ဇော်ဂျီ ထွက်တုန်းက Unicode 5.2 standard ဆိုတာ မရှိသေးပါဘူး။ ဒါကြောင့် ဇော်ဂျီကို non-standard ဆိုပြီး ပြောနေရတာလည်း ကျွန်တော် သေချာနားမလည်ဘူး။ ဇော်ဂျီ ပေါ်တုန်းကလည်း International Standard ပါဆိုပြီး ပေါ်လာခဲ့တာ မဟုတ်ပါဘူး။ stable မဖြစ်သေးတဲ့ အချိန်မှာ ကြားခံ အနေနဲ့ ပေါ်လာရတာပါပဲ။ အဲလိုပဲ ဟိုးအရင်တုန်းက ဝင်း font တွေလည်း ASCII တွေနေရာမှာ အစားထိုးပြီး font တွေ လုပ်ခဲ့ကြသေးတာပဲ။ International Standard မဟုတ်ဘူးဆိုတာတော့ ကျွန်တော် အစောကြီးကတည်းက သိတယ်။ သိရက်နဲ့ သုံးတဲ့ လူမိုက်လို့ ပြောလည်း ခံရမှာပဲ။ ကျွန်တော့် စိတ်ကိုက အခု ရှိတာနဲ့ လုပ်လို့ရရင် ရအောင် လုပ်လိုက်ချင်တယ်။ ဒါက ပိုကောင်းတယ်။ ဒါကိုစောင့်ပါလို့ ဆိုပေမယ့် ကျွန်တော် မစောင့်နိုင်ဘူး။ လက်ရှိ ရှိတဲ့ Tool နဲ့ ၁ ပတ်လောက်ပြီးနိုင်တဲ့အရာကို ပိုကောင်းတဲ့ဟာ ၁ နှစ်လောက်တော့ ကျွန်တော် တကယ်မစောင့်နိုင်ပါ။ ဒါကြောင့် ကျွန်တော်လုပ်ချင်တာတွေကို ကျွန်တော် ဇော်ဂျီနဲ့ သုံးခဲ့တယ်။

အခြား လူတွေကို unicode ထည့်ခိုင်းဖို့ကလည်း တော်တော်ခက်တယ်။ font ထည့်ရုံ keyboard သွင်းရုံနဲ့ မပြီးဘူးလေ။ XP မှာဆိုတော့ rendering ကို ထည့်ရသေးတယ်။ အဲဒါက တော်တော်ဆိုးတာ။ သာမာန်အသုံးပြုသူအနေနဲ့ အဲဒီ ထည့်တဲ့ အဆင့်မှာ တစ်နေတာ။ မှတ်မှတ်ရရပဲ သူငယ်ချင်းရဲ့ အဖေက အစိုးရ ဝန်ထမ်းဆိုတော့ မြန်မာ ၂ လားမသိဘူး သုံးရတယ်။ အိမ်က စက်မှာ ထည့်ဖို့ ထည့်လို့မရလို့ဆိုပြီး ကျွန်တော် သူ့အိမ်မှာ font ၊ keyboard ၊ rendering တွေ အကုန်သွားထည့်ပေးရသေးတယ်။ အသက်ကြီးပိုင်းတွေ အနေနဲ့လည်း စာလုံး မြင်ရဖို့ အဲလောက် အလုပ်ရှုပ်မခံနိုင်တော့ဘူး။ နောက်ပြီး လူလတ်ပိုင်းတွေမှာလည်း ကိုယ်ပိုင် အလုပ်ကိစ္စတွေနဲ့ ခေါင်းစားနေတာ ၊ အခြား ခေါင်းစားရမယ့်ဟာတွေ နည်းနည်းလေးတောင် မကြိုးစားချင်တော့ဘူး။ ငယ်ငယ်တုန်းကတော့ နားမလည်။ အခုတော့ ကျွန်တော်လည်း နားလည်နေပြီ။ ခေါင်းစားရမယ့် ကိစ္စ ဘာဆို ဘာမှ မလုပ်ချင်တော့ဘူး။

နောက်ပြီး ကျွန်တော် ဇော်ဂျီဟာ unicode အစစ်မဟုတ်ဘူးဆိုတာလည်း သိတယ်။ unicode 5 တုန်းကလည်း အပြောင်းအလဲတွေက များလွန်းလို့ မိုင်မြန်မာ နဲ့ မြန်မာ NLP တို့ကလည်း ငြင်းကြခုန်ကြနဲ့ ဘာတွေမှန်းကို မသိတဲ့ အခြေအနေ။ Unicode ကိုသာ စောင့်ခဲ့လိုက်ရင် ကျွန်တော် MYSTERY ZILLION လုပ်ဖြစ်မှာ မဟုတ်တာတော့ သေချာတယ်။ နောက်ပြီး Ornagai ကိုလည်း လုပ်ဖြစ်မှာ မဟုတ်ဘူးဆိုတာလည်း သေချာတယ်။ အကုန်လုံး အဆင်ပြေမယ့် လမ်းကြောင်းကို ရွေးချယ်ခဲ့တာ။ Unicode နဲ့ ဇော်ဂျီဟာလည်း ဘာပြဿနာမှ ရှိဖို့ အကြောင်းမရှိဘူးလို့လည်း ယူဆတာကြောင့်လည်းပါတယ်။ နောက်ပိုင်းတော့ ဘယ်လိုလုပ် ဇော်ဂျီသုံးတာ လိုက်ပြောခံထိနေရမှန်း မသိ ။ မြန်မာစာ ဖျက်စီးနေတဲ့သူတွေ .. တိုင်းရင်းသား ဘာသာစကားကို လျစ်လျူရှုသူ ဆိုပြီး ဘယ်လိုလုပ် ဖြစ်သွားလဲတော့မသိ။ Unicode 4.0 က တိုင်းရင်းသား ဘာသာစကားအတွက် သေသေချာချာ မစဉ်းစားရသေးဘူး။ မြန်မာစာကိုပဲ ပြီးအောင် လုပ်နေတာ။ ဒါကြောင့် အဲတုန်းကလည်း ဇော်ဂျီ ဟာလည်း စဉ်းစားမိမှာ မဟုတ်တာတော့ သေချာပါတယ်။ မြန်မာစာ content တွေ အတွက်ပဲ အရင် စဉ်းစားဖြစ်တယ်လို့ ထင်တာပဲ။ သူ့အချိန်နဲ့ သူ့အခါကို ပြန်စဉ်းစားပေးရင်တော့ အပြစ်တင် စရာအကြောင်းမရှိပါ။ သို့ပေမယ့် ဘာလို့ အပြစ်တင်မှန်း လုံးလုံး နားမလည်ခဲ့တာ။

Migration ပြဿနာ

အခု အချိန်ဟာ Standard , nonstandard ငြင်းခုန်နေရမယ့် အရာမဟုတ်ဘူး။ အခုဆိုရင် Unicode ဟာ Mac, Windows , Linux တွေ ရနေပြီ။ iOS အတွက်လည်း ရအောင် ကျွန်တော် လုပ်ပေးလို့ရပါတယ်။ သို့ပေမယ့် လက်ရှိ unicode developer တွေရဲ့ နည်းပညာ အကူအညီလိုတယ်။ ထည့်ထားတဲ့ rendering rule တွေ မသိသလို Tool တွေလည်း မရှိဘူး။ iOS ကော Android အတွက်ပါ မြင်လို့ရအောင် ဖန်တီးပေးနိုင်ပါတယ်။ Keyboard ကလည်း ဖန်တီးပေးလို့ရတယ်။ သို့ပေမယ့် သဝေထိုးကတော့ ပြဿနာပါ။ iOS keyboard မှာ သဝေထိုး နောက်မှ ရိုက်ပဲ ရမှာပဲ။ တနည်းပြောရင် လက်ရှိ font developer တွေက ကူညီပေးမယ်ဆိုရင် ရနိုင်တယ်။ နည်းပညာက ဘာမှ မခက်။ အကုန်လုံးက rendering တွေ support လုပ်နေပြီ ဖြစ်တဲ့အတွက်ကြောင့် အဆင်ပြေပါတယ်။

ဒါကြောင့် တကယ်လိုအပ်တာ Migration ပြဿနာ။ Unicode ဘက် ဇော်ဂျီ ဘက်ဆိုပြီး ဘာလို့ ခွဲချင်နေမှန်း မသိ။ ဇော်ဂျီမှ ဇော်ဂျီ။ Unicode မှ Unicode ဆိုပြီး ဘာလို့ ခွဲထွက်ချင်နေလဲ စဉ်းစားမရ။ Unicode 5.2 က မြန်မာစာ အတွက် stable ဖြစ်သွားပြီ။ ဒါကြောင့် လက်ရှိ ဇော်ဂျီ content တွေကို ဘယ်လို migrate လုပ်ပေးရမလဲဆိုတာကို စဉ်းစားရမယ့် အချိန်ပါ။ ဇော်ဂျီဟာ လှေကား တစ်ထစ်ပါ။ online မှာ မြန်မာ content တွေ များပြားလာအောင် လှေကား တစ်ထစ်ပါပဲ။ ကျွန်တော် တို့ ရပ်နေမှာ မဟုတ်သလို ကူးပြောင်းပေးဖို့ အတွက် ကူညီပေးရမယ်။ ဒါကို ဘာလို့ ငါက ဇော်ဂျီပဲ ။ ငါက Unicode ပဲ။ ဇော်ဂျီ font ကို စက်ထဲက ထုတ်တယ်။ ဇော်ဂျီ နဲ့ ရေးထားတာဆို မဖတ်တော့ဘူး။ အဲဒါတွေက တယူသန် ပြီး ခပ်ကြောင်ကြောင် နိုင်သလိုပဲ။ ကျွန်တော်ကတော့ ဇော်ဂျီကော Unicode ကော နှစ်ခုလုံး သွင်းထားတယ်။ Unicode က သူ့အလိုလို priority မြင့်တဲ့အတွက် ဘာမှ ပြင်စရာမလိုပဲ မြင်ရတယ်။ ဇော်ဂျီ content တွေကိုတော့ အရင်တုန်းက converter နဲ့ ပြောင်းဖတ်တယ်။ အခုတော့ Parallel Universe နဲ့ ဖတ်တယ်။ ဇော်ဂျီကော Unicode ကော ဖတ်လို့ရနေပါတယ်။ ဘာပြဿနာမှ မရှိ။ စက်ထဲကနေ ဇော်ဂျီကို ထုတ်ဖို့ လိုမှ မလိုပဲ။ ဇော်ဂျီ ထုတ်မှ Unicode ဖတ်လို့ ရမှာမှမဟုတ်ပဲ။ အင်း … ။ လူတကိုယ် အကြောင်းတမျိုးပဲပေါ့လေ။

Converter

အခု ဇော်ဂျီ ကနေ Unicode ပြောင်းလို့ ရအောင် converter လိုတယ်။ လက်ရှိတော့ php နဲ့ ရေးထားတယ်။ memory ကတော့ 512 MB လောက် php.ini မှာ ပေးထားဖို့ recommend လုပ်ပါတယ်။ မြန်မာ NLP က ထုတ်ပေးထားတဲ့ converter က file size ကြီးတာကို မလုပ်ပေးနိုင်ဘူးတဲ့။ 24 MB လောက်တောင် convert မလုပ်ပေးနိုင်ရင်တော့ converter ကောင်းမဟုတ်သေးဘူး။ နောက်ပြီး Windows တစ်ခုတည်းအတွက်ပဲ ရတော့ မဖြစ်သေးဘူး။ နောက်ပြီးတော့ ပိတောက်က လုပ်ထားတဲ့ DocCharConvert က Mac မှာ သုံးမရ။ SIL Teckit ကလည်း windows အတွက်ပဲ ဖြစ်တဲ့အတွက် mac နဲ့ linux သမားတွေအတွက် အဆင်မပြေ။ ကျွန်တော်က mac သမားဖြစ်တဲ့အတွက်ကြောင့် mac မှာ convert လုပ်ဖို့ ကိုယ့်ဘာသာကိုယ် php နဲ့ ရေးလိုက်တာပါ။ python သို့မဟုတ် C++ နဲ့ ရေးရင်တော့ ပိုမြန်မယ်။ အခု ကျွန်တော့် Blog က 33.5 MB ရှိတယ်။ လက်ရှိ converter နဲ့ ပြောင်းတာ 01:06.6 မိနစ် ကြာပါတယ်။ ၁ မိနစ်နဲ့ ၆ စက္ကန့်ပေါ့။ တော်တော်လေးကို နှေးပေမယ့် အဆင်ပြေတယ်။ MZ က 550 MB လောက်ရှိတော့ ပြောင်းဖို့ကို စဉ်းစားနေရတယ်။ စမ်းချင်တဲ့လူတွေ စမ်းပြီး issue ကို github မှာ report လုပ်နိုင်သလို fork လုပ်လို့လည်း ရပါတယ်။

Bookmarklet

လက်ရှိ ရှိတဲ့ bookmarklet တွေကို http://bookmarklet.saturngod.net မှာရှိပါတယ်။ မမြင်ရလည်း မြင်ရအောင် ဖန်တီးလို့ရပါတယ်။ သိပ်ပြီး ခက်ခဲတာ မဟုတ်ပါဘူး။ just click လေးပါပဲ။ iPhone အတွက် video လေး ကျွန်တော် လုပ်ရအုံးမယ်။ နောက်ပြီး youtube မှာထက် vimeo ကို ပြောင်းရမယ်။ ဒါမှ မြန်မာ နိုင်ငံကလူတွေ မြင်ရမှာ။ နောက်ပြီး browser extension တွေ ဖန်တီးပေးရအုံးမယ်။

Keyboard , Font , other Resource
အဲဒါတွေ အားလုံးအတွက် Myanmar Language ORG ဆိုပြီး ဖန်တီးထားတာရှိတယ်။ အဲမှာ အဆင်ပြေအောင်တော့ လုပ်ထားတယ်။

Other

WordPress အတွက် ဇော်ဂျီ , unicode combobox plugin ကို ကျွန်တော် ရေးထားပေးတယ်။ wordpress ကလွဲပြီး အခြား CMS တွေ တစ်ခုမှ မရေးတတ်ဘူး။ နောက်ပြီး wordpress plugin တစ်ခုရေးဖို့ စဉ်းစားနေတာ။ user က zawgyi နဲ့ ရိုက်ပြီး comment ပေးလိုက်ပေမယ့် သိမ်းရင်တော့ unicode နဲ့ သိမ်းမယ်။ အဲဒီအတွက် ရေးရအုံးမယ်။

ဘုကလန့် Attack

Computer သမားတွေကတော့ Brute-force attack ဆိုတာကို သိမှာပါ။ ပွင့်ပွင့်လင်းလင်းပြောရရင် Unicode သမားတွေကတော့ ဘုကလန့် Attack လို့ပဲ ဆိုရမယ်။ ဘာကြောင့် ဇော်ဂျီ ကို ဘုကလန့် လုပ်လည်း မသိ။ တကယ်တော့ ဇော်ဂျီအတွက် migration လုပ်ပေးမယ့် အစား ဘုကလန့် လုပ်တာနဲ့ပဲ အချိန်တွေ တော်တော်များများ ကုန်သွားတယ်။ တကယ်တန်းတော့ ဇော်ဂျီရှိလို့ unicode ကို ပြောင်းမသုံးတာ မဟုတ်ပါဘူး။ သုံးဖို့ အချိန် မရောက်သေးလို့။ သုံးဖို့ အချိန်ရောက်ရင် အကုန်လုံးအဆင်သင့် ဖြစ်အောင် ဖန်တီးပေးထားပေးရမယ်။ Unicode 5.2 က standard ဖြစ်တာကြောင့် နောက်ပိုင်း standard ကို ပဲ သွားမှာပဲ။ အများကြီး တွေးပူနေစရာမလိုဘူး။ Standard ဆိုတာ ဘာ နောက်ပြီး ဘယ်လို migrate လုပ်လို့ ရတယ်။ ဘယ် data တွေ migrate လုပ်လို့ရတယ်။ စတာတွေကို ချပြထားတာ မတွေ့ရဘူး။ Myanmar Language ORG ပေါ်လာပြီးမှပဲ စုစုစည်းစည်း ဖြစ်လာတော့တယ်။ နောက်ပြီး Media တွေထဲကို ချပြတာ တော်တော် ရှားတယ်။ ဒါကြောင့် သုံးစွဲ သူတွေ သေချာ နားမလည်သေးတာ။ နားလည်အောင် လုပ်ပေးရမယ်။ အခုဆိုရင် တဖြည်းဖြည်း စပြောင်းလာပါပြီ။ အကုန်လုံးက Standard နောက်ကို သွားမှာပဲ။ ဇော်ဂျီ ဘက်ကနေ Unicode ဘက်ကို ကူးတာ မဟုတ်ပါဘူး။ Standard ကို လိုက်နာတာ။ ကူးစရာလည်း လိုမှ မလိုတာ။ ဟိုးအရင်တုန်းက ပြောသလို Stable ဖြစ်ရင် ကျွန်တော် ပြောင်းပါမယ်လို့ ပြောခဲ့ဘူးပါတယ်။ အခု တကယ်လည်း ပြောင်းလိုက်ပါပြီ။

ပူးပေါင်းဖို့ အချိန်တန်ပြီ

၂၀၁၁ မှာတော့ Unicode ကို ပြောင်းလာဖို့ များတယ်။ အဲဒီ လူတွေကို ဘယ်လို ကူညီမလဲ။ လက်ရှိ စဉ်းစားရမှာက User တွေ အားလုံးက Windows သမားတွေပဲ မဟုတ်ဘူး။ Linux , Mac သမားတွေ လည်းရှိပါသေးတယ်။ ဒါကြောင့် converter က Windows , Mac, Linux အားလုံးအတွက် အဆင်ပြေဖို့ လိုတယ်။ ဇော်ဂျီ အနေနဲ့လည်း ဘာမှ အကြောင်း ပြန်စရာ လိုမယ်မထင်ပါဘူး။ ဇော်ဂျီ ဘက်ကလည်း Unicode standard အတိုင်း လိုက်နာတဲ့ Font ထွက်လာဖို့ မျှော်လင့်ပါတယ်။ ဇော်ဂျီဝမ်းကတော့ ဆက်ရှိနေအုံးမှာပဲ။ Web ပေါ်မှာ မဟုတ်ခဲ့ရင်တောင် စာလုံးအလှအတွက် စာရိုက်ဖို့အတွက် သုံးသင့်ရင် သုံးနေရအုံးမှာပဲ။ စက်ထဲက ထုတ်ပစ်ဖို့လိုမယ်မထင်ဘူး။ အဲဒီအတွက်လည်း Unicode ပဲထား ဇော်ဂျီကို စက်ထဲကနေ ဖြုတ်ပလိုက် ဆိုပြီး ပြောစရာမလိုဘူး ထင်တာပဲ။

၂၀၁၁ နှစ်သစ်မင်္ဂလာမှာ အကုန်လုံး ပျော်ရွှင် ချမ်းမြေ့ပါစေဗျာ….