Blog ကို ဇော်ဂျီ ပြန်ပြောင်းလိုက်ပါပြီ။ unicode နဲ့ ပတ်သက်ပြီးတော့ စသိခဲ့တာကတော့ Myanmar 2 font က စခဲ့တယ်။ စာလုံးတွေ အစုံ မပါသေးသလို မြန်မာစာကလည်း သေသေချာချာ အလုံးစုံ ရိုက်လို့ မရသေးဘူး။ ပြီးတော့ မြန်မာ ၂.၂ ပြောင်းတယ်။ ပြီးတော့ မြန်မာ ၃ ပြောင်းတယ်။ မြန်မာ ၂ က ရိုက်ထားသည့် စာတွေ အကုန်လုံး မြန်မာ ၃ မှာ မမြင်ရတော့ဘူး။ converter တွေကလည်း မြန်မာ ၂ ကနေ မြန်မာ ၃ ပြောင်းသည့် အချိန်မှာ ချက်ခြင်း မထွက်လာနိုင်ခဲ့ဘူး။ ၂၀၀၇ လောက်တုန်းက လူတိုင်း အင်တာနက် မသုံးသေးသည့် အချိန် ၊ အင်တာနက်ဆိုင်ကိုသွားပြီးတော့ ၁ နာရီ ၁၀၀၀ ဝန်းကျင်လောက်ပေးပြီး သုံးခဲ့ရသည့် အချိန်။ နောက်ပိုင်းတော့ ၅၀၀ လောက်ထိ ဈေးကျလာတယ်။ planet forum မှာ စာတွေ တင်ထားခဲ့ရင် နောက် ၂ ရက် ၃ ရက် ကြာပြီး review လုပ် ၊ approve ဖြစ်မှ ပေါ်သည့် အချိန်တွေပေါ့။

ဇော်ဂျီက planet ကနေ စသိခဲ့တာ။ 2007 ဝန်းကျင်လောက်က ဖြစ်မယ်။ အစက ဝင်းသုံးနေတာကနေ နောက်ပိုင်း ဇော်ဂျီက မြန်မာ အင်္ဂလိပ် နှစ်ဘာသာ ရိုက်လို့ရတယ် ဆိုပြီးတော့ planet မှာ စသုံးသည့် အချိန်ပေါ့။ ဝင်း font ကလည်း design မျိုးစုံ ထွက်သည့် အချိန်ပေါ့။ အဲဒီ အချိန်တုန်းက unicode က ရှိတယ်။ ဘယ်သူမှ မသုံးသလို ဘယ်သူမှ ရှိတယ်လို့လည်း မထင်ဘူး။ မြန်မာ ၂ က standard ဖြစ်တယ် ဆိုပြီး စာတွေ ရိုက်ပြီး သိမ်းထားဖူးတယ်။ မြန်မာ ၂.၂ ထွက်တော့ အချို့စာလုံးတွေ မမြင်ရတော့ဘူး။ နောက်ပြီး မြန်မာ ၃ လည်း ထွက်တော့ မြန်မာ ၂.၂ က စာတွေ သုံးမရတော့ တော်တော်များများ စိတ်ညစ်ခဲ့ကြတယ်။ မြန်မာ ၄ ထွက်ရင်လည်း ဒီ အတိုင်း ထပ်ဖြစ်မယ် ထင်ပြီး ဇော်ဂျီ နဲ့ပဲ သိမ်းဖြစ်တယ်။ ဇော်ဂျီ နဲ့ပဲ ရေးဖြစ်တယ်။ ဇော်ဂျီက လက်ရှိ ဝင်း လက်ကွက် နဲ့ တူတာကြောင့် ဘာမှ လေ့ကျင့်နေဖို့ မလိုပဲ ရိုက်လို့ရတယ်။ ပက်ဆင့် ရိုက်ရတာ ဇော်ဂျီက ပိုလွယ်တယ်ဆိုပြီးတော့ ဇော်ဂျီကို ဝင်း ထက် ပိုသုံးဖြစ်လာတယ်။

အဲဒီ နောက် ကိုညီလင်းဆက် ရန်ကုန် ပြန်ရောက်ပြီးတော့ blog တွေ စခဲ့သည့် အချိန် ၊ ကိုမောင်လှ blog နှင့် ကိုညီလင်းဆက် blog တွေမှာ မြန်မာ အင်္ဂလိပ် ၂ ဘာသာ မြင်ရအောင် ဇော်ဂျီ ကို သုံးပြီး ဘယ်လို သုံးရမလဲ ဆိုတာကို tutorial ရေးသည့် အချိန်ပေါ့။ ကိုမောင်လှ blog မှာ လက်ရှိ ဝင်း font ကို ဇော်ဂျီ ပြောင်းသည့် converter တွေ javascript တွေ ပေးသည့် အချိန်တွေမှာ မြန်မာ unicode က အသံတစ်ခု မှ မကြားခဲ့ရဘူး။ Myanmar NLP ရှိပေမယ့် သီးသီးသန့်သန့် နေခဲ့တယ်။ မြန်မာ ၂ ကနေ မြန်မာ ၃ ထွက် ဖို့ အလွန်ကြာခဲ့တယ်။ မြန်မာ ၃ ထွက်တော့လည်း ဘယ်သူမှ မသိခဲ့ဘူး။ forum တွေမှာလည်း promotion တွေ မရှိခဲ့ဘူး။

နောက်ပိုင်း blog ယဉ်ကျေးမှု နဲ့ အတူ တော်တော်များများ ကိုယ်ပိုင် forum တွေ စခဲ့တယ်။ ဇော်ဂျီ သုံးမလား ဝင်း သုံးမလား ငြင်းခုန် ခဲ့ကြသည့် အချိန်တွေမှာ ယူနီကုဒ် နဲ့ ပတ်သက်ပြီး သတင်းသဲ့သဲ့တောင် မကြားခဲ့ဖူးဘူး။ blog ဟာ ယဉ်ကျေးမှု တစ်ခု ဖြစ်လာခဲ့တယ်။ ကျွန်တော် ပုံမှန် ဖတ်ဖြစ်ခဲ့သည့် ကိုညီလင်းဆက် ၊ ကိုမောင်လှ ၊ မပင့်ဂိုး ၊ မနိုင်းနိုင်းစနေ စတာတွေ အပြင် ထူးတေဇာ ၊ ဝေဖြိုးကျော် (apple နဲ့ ပတ်သက်တာ အဓိက အဲမှာပဲ ဖတ်ရတယ်) စတာတွေကို ဖတ်ခဲ့ရတယ်။ အဲဒါကနေ ကိုဘလာဂေါက် (ကိုဇော်ဇော်မျိုးလွင်) ၊ မဘာညာ တို့က Myanmar Blogger Society (MBS) ဆိုပြီး ဖြစ်လာလုပ်ခဲ့ကြတယ်။ အဲဒါကြောင့် အခြား blogger တွေ ဖြစ်သည့် ၊ ကိုနေဘုန်းလတ် ၊ ကိုမျက်လုံး (ကိုသက်ထူး) တို့နဲ့ သိလာခဲ့တယ်။ နာမည်ကြီး blogger တွေ အရမ်းကို နည်းတယ်။ blog ရေးသည့် သူတွေလည်း အရမ်းကို နည်းတယ်။ စာရေးသည့်သူတွေလည်း အရမ်းကို နည်းတယ်။ ဒါကြောင့် MBS ကနေ We Blog We United ဆိုပြီး blogger day ကို ရန်ကုန်မှာ ကျင်းပးခဲ့တယ်။ blog ကို ဇော်ဂျီ နဲ့ ဘယ်လို ရေးရမလဲ ဆိုပြီးတော့ ကျွန်တော် tutorial လေး ရေးပြီး စာအုပ်တွေ ပွဲမှာ ဖြန့်ခဲ့ဖူးတယ်။ ဇော်ဂျီ မရှိရင် မမြင်ရလို့ font ကို download ချဖို့ link တွေ နောက်ပြီး font install သွင်းပုံတွေကို tutorial တွေ ရေးခဲ့ကြတယ်။ နောက်ပိုင်းမှာ IE နဲ့ ဆိုရင် eot ထည့်ရင် ရတယ် ဆိုပြီး သိလာခဲ့လို့ လူတွေကို font သွင်းခွင့် permission မရှိရင် IE နဲ့ ဖတ်ပါဆိုပြီး ကျွန်တော်တို့တွေ ကြိုးစားခဲ့ကြသေးတယ်။

အဲဒီအချိန်တွေမှာ ယူနီကုဒ် အကြောင်းဆိုလို Myanmar NLP နဲ့ ထူးမြင့်နောင် ပဲ လုပ်နေတာ ရှိတယ်။ Unicode မှာ သူမှန်တယ် ငါမှန်တယ် နဲ့ ချနေကြပြီး blog တွေမှာ unicode သုံးအောင် forum တွေမှာ unicode သုံးအောင် သုံးဖို့ ဘယ်သူမှ ဂရုမစိုက်ခဲ့ကြဘူး။ unicode နဲ့ ပတ်သက်ပြီး ဂျာနယ်တွေမှာ အပြန်အလှန် ငြင်းကြခုန်ကြ ရင်းနဲ့ပဲ ဘယ်သူမှန် သလဲဆိုတာကို ကျွန်တော်တို့တွေ မသိခဲ့ဘူး။ ဒီလိုနဲ့ ဇော်ဂျီ နဲ့ပဲ ရှေ့ဆက်ဖြစ်ခဲ့တယ်။

နောက်ပိုင်း ရွှေဝါရောင် အရေးအခင်းမှာ blog ရဲ့ စွမ်းအားက အရမ်းကြီးလာတယ်။ ဘယ်နေရာမှာ ဘာဖြစ်နေလဲ သိအောင် blog တွေ ဝင်ဖတ်ရတယ်။ blog တွေ real time နီးပါး တင်တယ်။ ဒါကြောင့် စက်တော်တော်များများမှာ ဇော်ဂျီကို မဖြစ်မနေ သွင်းကြတယ်။ နောက်ဆုံး အစိုးရက အင်တာနက်ကို ဖြတ်ချလိုက်ရသည့် အထိပဲ။ ဇော်ဂျီ ဖောင့်ကို ရွှေဝါရောင် အရေးအခင်းမှာ လူတိုင်း သိကုန်ကြတယ်။ မြန်မာစာ မြင်ဖို့ ဇော်ဂျီ သွင်းရမယ်ဆိုပြီး နားလည်လာကြတယ်။

နောက်ပိုင်းမှာ ထူးမြင့်နောင် က unicode ကိစ္စတွေ မလုပ်တော့သလို NLP က ဇော်ဂျီဟာ non standard ပါ ဆိုပြီး စပြောလာတယ်။ သို့ပေမယ့် နေရာတိုင်းမှာ ဇော်ဂျီ ဖြစ်နေပြီ။ မြန်မာ ၃ ကို သွင်းဖို့ rendering မှန်ဖို့အတွက် လုပ်ရသည့် အဆင့်တွေ အများကြီးပဲ။ ဘယ်သူမှ အပင်ပန်းခံပြီး ထည့်မနေတော့ဘူး။ စာရိုက်ရတာကလည်း လက်ရှိ ဝင်းလက်ကွက် မဟုတ်ဘူး။ အစ အဆုံး ပြန်လေ့ကျင့်ရတယ်။ ဝင်းလက်ကွက် ပြောင်းဖို့ ပြောကြပေမယ့် Myanmar NLP က အရေးမစိုက်တာလား အခြားသူတွေ လုပ်မယ်လို့ မျှော်လင့်ထားတာလား မသိဘူး။ ဝင်းလက်ကွက် နဲ့ unicode မထွက်လာခဲ့ဘူး။ နောက်ပြီး လက်ရှိ စာတွေကို ပြောင်းဖို့ အတွက် converter တွေ ထွက် မလာခဲ့ဘူး။ နောက်ပိုင်း ထွက်လာပေမယ့် source code က free မဟုတ်ဘူး။ ကိုယ့် ရဲ့ script ထဲမှာ converter ကို ယူသုံးမယ် ဆိုရင်တောင် ခွင့်တွေ က တောင်းနေ ရတယ်။ ဒါနဲ့ ထားလိုက်ကွာ ဆိုပြီး ဇော်ဂျီပဲ သုံးဖြစ်တော့တယ်။

နောက်ပိုင်းမှာ ဇော်ဂျီ အသုံးပြုသူတွေကို တောက်လျှောက် တိုက်ခိုက်မှုတွေ လုပ်ခဲ့ကြတယ်။ တိုင်းရင်းသား ဘာသာစကား ဖျက်စီးတယ်တွေ ကော မြန်မာစာ ရေးထုံး ဖျက်တယ် ဆိုတာတွေ အစုံ ပြောတာ ခံခဲ့ဖူးတယ်။ ဇော်ဂျီ သုံးလို့ အဲလိုမျိုးတွေ blog ရဲ့ comment မှာ ရေးထားတာတွေ ရှိခဲ့ဖူးတယ်။ သို့ပေမယ့် converter က လည်း လွယ်လွယ် မရှိ ။ လက်ရှိ စာတွေ ပြောင်းချင်ရင် အစက ပြန်ရိုက်ဖို့ကလည်း မဖြစ်နိုင်။ unicode သမားတွေဟာ ဇော်ဂျီ သုံးသည့်သူတွေ ကို အပြစ်တင်တာ နဲ့ ပဲ ပြီးသွားတယ်။ ဘာ product မှ သေသေချာချာ မထွက်လာခဲ့ဘူး။

နောက်ပိုင်း Myanmar IT Pro ခေတ်ရောက်တော့ ကို ထွန်းသူရသက် တို့ ကိုအိမောင် တို့ က စပြီးတော့ unicode ကို ပြောင်းလာအောင် ကောင်းကောင်းမွန်မွန် ပြောပြီး ကြိုးစားခဲ့တယ်။ သို့ပေမယ့် converter က အခု လို လွယ်လွယ် မရှိဘူး။ ဒါကြောင့် နောက်ပိုင်း Rabbit ကို ရေးဖြစ်ခဲ့တာလည်း ပါတယ်။ converter အတွက် ပါရဂူ javascript converter ကို အသုံးပြုခွင့်တောင်းပြီးတော့ blog ကို unicode အဖြစ် ၂၀၁၁ လောက်မှာ ပြောင်းခဲ့တယ်။ စာဖတ်သူတွေ အနည်းငယ် ကျဆင်းသွားတယ်။ comment တွေကတော့ သိသိသာသာ ကျဆင်းသွားခဲ့တယ်။ သို့ပေမယ့် unicode ဟာ အနာဂတ် လို့ ယုံကြည်ခဲ့တယ်။

Unicode ပြောင်းပါလို့ အော်နေကြပေမယ့် Mac အတွက် font က ထွက် မလာလို့ တော်တော်လေး စောင့်လိုက်ရတယ်။ စင်္ကာပူက ကိုတင်မျိုးထက် က Masterpiece Uni Sans ကို ထုတ်ပေးခဲ့လို့ အတော့်ကို အဆင်ပြေသွားတယ်။ ကိုတင်မျိုးထက် က mac အတွက် သူ့ဘာသာသူ လေ့လာပြီးတော့ font ထုတ်ပေးခဲ့တာ။ အဓိက ဘာ ပြဿနာ ဖြစ်လဲဆိုတော့ embed font ပဲ။ mac မှာက Masterpiece Uni Sans ရတယ်။ အဲဒီ font က အခြား platform မှာ rendering မလုပ်ဘူး။ MyMyanmar font တစ်ခုပဲ platform အကုန် အလုပ်လုပ်တယ်။ windows မှာ ဆိုရင် ယွန်းချို သုံးချင်တယ်။ mac တို့ iphone တို့ဆိုရင်တော့ Masterpiece Uni Sans နဲ့ ပြဖို့ လိုလာပြီ။ ဒါနဲ့ပဲ ကိုယ့်ဘာသာ mmwebfonts ကို ဖန်တီးခဲ့တယ်။ mmwebfonts နဲ့မှပဲ စာဖတ်သူတွေ အဆင်ပြေလိမ့်မယ်။

မမျှော်လင့်ပဲ thanlwinsoft က Keith ဟာ ၂၀၁၁ ဖေဖော်ဝါရီ လ မှာ ဆုံးသွားခဲ့တယ်။ သူ မရှိသည့် နောက်ပိုင်း သူ ဖန်တီး မှုတွေဟာ ဘယ်သူမှ ဆက်ပြီး မထိန်းသိမ်းကြတော့ဘူး။ ဘယ် unicode သမားတွေမှ သူ့ လုပ်နေဆဲ project တွေကို သူ့လို အချိန်ပေးပြီး လုပ်မယ် ဆိုတာ ကိုမကြားမိဘူး။ အကုန်လုံးက ကိုယ့်အလုပ်နဲ့ ကိုယ် ရှုပ်နေတာ ကြောင့်လည်း ပါတာပေါ့။ Keith ကို မြန်မာ linux ကနေ စပြီး သိခဲ့တာ။ နိုင်ငံခြားသား ဖြစ်ပြီးတော့ မြန်မာ unicode ကို လုပ်နေသည့် သူ ဖြစ်တာကြောင့် သူ့ ကို သတိထားမိခဲ့တယ်။ သူက font မရှိခဲ့ရင် unicode စာတွေကို image အနေနဲ့ ပြအောင် သူလုပ်ခဲ့တယ်။ keyboard တွေ ဖန်တီးခဲ့တယ်။ နောက်ပိုင်း သူ မရှိသည့် အခါမှာတော့ သူ့ project တွေ ဆက်လက် ရှင်သန်မှု မရှိတော့ဘူး။

အခုတော့ ၆ နှစ်တာ ကာလ မှာ unicode သုံးခဲ့ပေမယ့် ဇော်ဂျီ ကို ပြန်ပြောင်းပါပြီ။ ဒီ ၆ နှစ်တာ ကာလမှာ unicode သမားတွေ က unicode ကို အစွမ်းကုန် promotion လုပ်ပေမယ့် လူရိုက်ပေါက်ဖြစ်အောင် promotion လုပ်ခဲ့လို့ unicode သမားဆိုရင် ကြည့်မရ ဖြစ်ကုန်ခဲ့ကြတယ်။ အစိုးရ အနေနဲ့လည်း ရုံးတွင်းကနေ တက်မလာခဲ့ဘူး။ နောက်ပိုင်း telecom company တွေ ဝင်လာခဲ့ပြီး လူတိုင်း ဖုန်းသုံးလာနိုင်တယ်။ ဖုန်းနဲ့ အတူ အင်တာနက် ပါ သုံးလာနိုင်ခဲ့တယ်။ အဲဒါနဲ့ အတူ facebook ကို စွဲစွဲမြဲမြဲ သုံးကုန်ကြတယ်။ အဲဒီ အခါ လူတိုင်းက ဇော်ဂျီ နဲ့ သာ ပြောဆို ရေးသားကုန်တယ်။

blog ခေတ်ရေစီးကြောင်းမှာ ယူနီကုဒ် မပါဝင် ခဲ့သလို အခု facebook ခေတ်ရေစီးကြောင်း မတိုင်ခင်မှာလည်း unicode ကို သုံးစွဲလာအောင် မဖန်တီးနိုင်ခဲ့ဘူး။ အစိုးရက ဇော်ဂျီသုံးက အပြစ်ရှိ၏ လို့ မသတ်မှတ်မခြင်းတော့ unicode သုံးစွဲမှုဟာ လူနည်းစု အနေနဲ့သာ ဖြစ်တည်နေအုံးမှာပဲ။ ဇော်ဂျီဟာ ၂၀၀၉ နောက်ပိုင်းကတည်းက ဘာ activity မှ မရှိတော့ဘူး။ မကြာခင်မှာ ဇော်ဂျီ သေနေတာ ၁၀ နှစ် ပြည့်တော့မယ်။ သို့ပေမယ့် သေနေသည့် ဇော်ဂျီ ကတော့ ဇော်က ကပြီး ရှင်သန် လျက်ပါပဲ။

unicode အကြောင်း ပြောရတာ မောပြီ။ လူတိုင်းသုံးသည့် ဇော်ဂျီသာ အသုံးပြုတာ ကျွန်တော့် အတွက်တော့ အဆင်ပြေဆုံးပါပဲ။